بررسی تأثیر تنش خشکی بر عملکرد و اجزای عملکرد گندم با استفاده از مدل et-hs

مقدمه                       خشکی علت اصلی کاهش عملکرد گیاه گندم است. این واقعیت وجود دارد همواره تقاضای آب برای محصولات کشاورزی افزایش می یابد و سؤال اساسی آن است که چگونه می توان تولیدات کشاورزی را همراه با استفاده پایدار از منابع آبی و حفاظت از آن افزایش داد (dugan and flower, 2006). یک تکنیک برای مدیریت کار آمد منابع آب آبیاری استفاده از مدل های جدید در تعیین نیاز آبی و زمان بندی آبیاری در کنار فعالیت هایی در راستای اصلاح گیاهان، از مدیریت های کارآمد در زمینه توسعه پایدار منابع آب در کشاورزی می باشد. بر این اساس مدل هارگرویز- سامانی که از رابطه اصلاح شده فائو بر گرفته شده از جمله مدل هایی است که به طور رضایت بخشی برای برآورد پتانسیل تبخیر و تعرق در مناطق خشک و نیمه خشک مورد استفاده قرار می گیرد (hargraves and samani, 1985). با توجه به اعتبار جهانی مدل هارگریوز و سامانی در میان سایر مدل های تخمین نیاز آبی، نجفی و طباطبایی (najafi and tabatabaei, 2004) با استفاده از معادله اصلاح شده هارگرویوز و سامانی مدل et-hs را برای تخمین تبخیر و تعرق ارائه کردند. لذا هدف از این مطالعه بررسی تأثیر تنش خشکی بر عملکرد و اجزای عملکرد گندم رقم سپاهان با استفاده از مدل et-hs و ارزیابی مدل در تخمین نیاز آبی گیاه گندم در مقایسه با روش آبیاری معمول در شرایط آب و هوایی اصفهان می باشد. مواد و روش ها                           به منظور ارزیابی مدل et-hs جهت تخمین نیاز آبی گیاه گندم تحت شرایط اصفهان آزمایشی در سال زراعی 91-90 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 6 تیمار آبیاری و 3 تکرار بر روی گیاه گندم رقم سپاهان اجرا شد. شش تیمار آبیاری عبارت بودند از آبیاری بر اساس تأمین 50 (تنش شدید)، 75(تنش ملایم)، 100 (عدم تنش)، 125 و 150 درصد نیاز آبی گیاه گندم بر اساس مدل et-hs در طول فصل رشد و آبیاری بر اساس 70 میلی متر تبخیر از تشت تبخیر کلاس a در طول فصل رشد به عنوان تیمار شاهد در نظر گرفته شد. مدل et-hs از رابطه اصلاح شده سامانی-هارگریوز حاصل شده است (najafi and tabatabei, 2004). برای تحلیل آماری از نرم افزار mstat-c استفاده شد و مقایسه میانگین صفات مورد بررسی بر اساس آزمون چند دامنه ای دانکن در سطح احتمال پنج درصد صورت پذیرفت. یافته ها                     نتایج نشان داد که اثر تیمار های آبیاری بر روی تعداد سنبله، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیکی، شاخص برداشت، میزان آب مصرفی، کارایی مصرف آب ماده خشک کل و کارایی مصرف آب دانه معنی دار بود. بیشترین تعداد سنبله باور در متر مربع، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه، عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیکی توسط تیمار آبیاری 100 درصد نیاز آبی بر اساس مدل et-hs حاصل شد. تیمار شاهد اختلاف معنی داری در خصوصیات مورد بررسی با تیمار 100 نیاز آبی نشان نداد. تیمار های 50 و 75 درصد نیاز آبی کمترین تعداد سنبله بارور در متر مربع، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیکی را حاصل کردند که اختلافشان با یکدیگر معنی دار نبود. بنابراین با کاهش میزان آب و افزایش شدت تنش خشکی کلیه خصوصیات مورد بررسی کاهش یافتند. این عکس العمل توسط لیو و همکاران (liu et al., 2016) نیز تایید شده است. بیشترین راندمان مصرف آب برای ماده خشک کل و عملکرد دانه در تیمار آبیاری 50 درصد نیاز آبی حاصل شد که اختلاف آن با تیمار شاهد معنی دار بود. با افزایش مقدار آب آبیاری کارایی مصرف آب برای عملکرد دانه به طور معنی داری کاهش یافت. کمترین کارایی مصرف آب ماده خشک کل و عملکرد دانه در تیمار آبیاری 150 درصد نیاز آبی حاصل شد. نتیجه­ گیری                               تیمار آبیاری بر اساس 100 درصد نیاز آبی طبق مدل et-hsدر طول فصل رشد به طور نسبی بیشترین، تعداد سنبله بارور، تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه را دارا بود که در نهایت منجر به تولید بالاترین میزان عملکرد دانه و شاخص برداشت شد و در صورت اعمال تنش خشکی بهترین نتیجه در تیمار آبیاری در 75 درصد نیاز آبی بر اساس مدل et-hs حاصل شد، زیرا به نسبت کاهش آب مصرفی از عملکرد بهتری نسبت به سایر تیمارها برخوردار بود. تیمار 100 درصد نیاز آبی در مقایسه با تیمار شاهد از کارایی مصرف آب مطلوب تری برخور دار بود. لذا بر اساس نتایج بدست آمده از مطالعه حاضر به نظر می رسد که مدل et-hsمی تواند از طریق برآورد پتانسیل تبخیر و تعرق نیاز آبی گیاه را با دقت بالایی تخمین زده و برای مناطق خشک و نیمه خشک ایران که آب عامل محدود کننده به حساب می آید کارایی خوبی داشته باشد.